Boeken & onderzoeksrapporten

Amagir, A. & M. Kremer (red.) (2024) Bestaanszekerheid begint bij een betrouwbare overheid. Amsterdam: Kenniscentrum Ongelijkheid

Albers, C. & M. Kremer (2022) De eigenwaarde van geld. Jonge mensen met een licht verstandelijke beperking in de hulpverleningspraktijk. Ben Sajet Centrum, Stichting Actief Burgerschap, Universiteit van Amsterdam

Kremer, M. (2022) ‘Ik wil ook gewoon een normaal leven’. Jonge mensen met een licht verstandelijke beperking in de superdiverse stad, uitdagingen voor de hulpverlening. Ben Sajet Centrum, Stichting Actief Burgerschap, Universiteit van Amsterdam

Wekker, F. (2020) Achter de voordeur. Over kwetsbaarheid en (over)leven in de grote stad. Ben Sajet Centrum, Stichting Actief Burgerschap, Universiteit van Amsterdam

Kremer, M., A. Parys en L. Verplanke (2019) Alledaagse attendheid in een superdiverse wijk. Ben Sajet Centrum, Stichting Actief Burgerschap, Universiteit van Amsterdam

Kremer, M. (2016) Een verbindende verzorgingsstaat. Over burgerschap, zorg en (super)diversiteit, oratie, Amsterdam: Amsterdam University Press

Onderstaande publicaties zijn de vruchten van negen jaar (2005-2014) onderzoek aan de bijzondere leerstoel Actief Burgerschap door prof. dr. Evelien Tonkens, haar promovendi en collega’s aan de Universiteit van Amsterdam.

Proefschriften

Boeken en onderzoeksrapporten

De affectieve burger. Hoe de overheid verleidt en verplicht tot zorgzaamheid
Thomas Kampen, Imrat Verhoeven & Loes Verplanke (red.) (2013)

De overheid verwacht steeds meer van burgers. Door te wijzen op de ‘eigen kracht’ en ‘eigen verantwoordelijkheid’ spoort zij burgers aan zich in te spannen om hun eigen leven op orde te houden én een bijdrage te leveren aan het leven van anderen die daarbij wel wat hulp kunnen gebruiken. De overheid jaagt dit proces aan door een nieuwe publieke moraal van affectief burgerschap te ontwikkelen die zich richt op het intieme lokale niveau, emotionele banden tussen burgers onderling en solidariteit als een gunst die burgers elkaar verlenen. Bij het overbrengen van de boodschap doet zich echter een dilemma voor waarmee de overheid worstelt en dat voelbaar is tot in de haarvaten van de verzorgingsstaat: de voortdurend te maken keuze tussen bemoeien en afstand houden, tussen disciplineren en bevrijden, tussen burgers op hun verantwoordelijkheden wijzen en de verantwoordelijkheid aan burgers laten.
In De affectieve burger, onderzoeken sociale wetenschappers de ontwikkeling van de nieuwe publieke moraal van affectief burgerschap. Welke gevolgen heeft de introductie hiervan voor burgers en voor de praktijken van beleidsmakers en professionals? Met bijdragen van onder meer Paul Dekker en Josje den Ridder, Ellen Grootegoed, Jan Willem Duyvendak en Evelien Tonkens.

Als meedoen pijn doet. Affectief burgerschap in de wijk
Evelien Tonkens en Mandy de Wilde (red.) (2013)

‘Het is jouw wijk dus jij mag het zeggen’, is een van de slogans waarmee de afgelopen jaren bewoners zijn uitgenodigd om actief te worden in hun wijk. Veel mensen geven aan die oproep gehoor. Ze organiseren buurtopschoonacties en burendagen, denken mee over wijkvernieuwingsplannen, worden vrijwilliger bij de huiswerkbegeleiding of mantelzorger voor de oude buurman. De wijk is een laboratorium voor allerlei beleidsinterventies en –experimenten Sloop- en nieuwbouwprojecten, achter de voordeur-projecten, sociale activeringsprojecten, en burgerinitiatieven moeten ‘achterstandswijken’ als Kanaleneiland (Utrecht), Rivierenwijk (Deventer) en Slotermeer (Amsterdam) omtoveren in ‘prachtwijken’.
Het beroep op actief burgerschap gaat gepaard met veel enthousiasme: het biedt sommige werklozen en (migranten)vrouwen nieuwe kansen. Maar het genereert ook gevoelens van miskenning, verontwaardiging, wanhoop, woede en ressentiment. Bewoners mogen meedoen met de agenda van de overheid, maar wat hebben ze zelf nog te zeggen? Juist als bewoners doen wat de overheid van ze verlangt, willen ze ook gezien en gehoord worden.
Worden bewoners inderdaad niet gehoord, of verwachten ze teveel? Hoe komt het dat een welwillende overheid goedwillende burgers zo kan ontmoedigen? Kan een overheid die bureaucratische regels moet handhaven wel naar ieder individu luisteren? Waardoor zijn de verhoudingen tussen burgers en overheid van kilte omgeslagen in oververhitting? Onderzoekers onder leiding van Evelien Tonkens presenteren diepgaand onderzoek naar actief burgerschap in ‘achterstandswijken’ als vindplaatsen voor hedendaags affectief burgerschap.

” ‘Als meedoen pijn doet’  biedt vele waardevolle en bruikbare inzichten over burgerschap, gebaseerd op zorgvuldige en verhelderende analyses”
Alex Brenninkmeijer, Nationale Ombudsman

Burgers maken hun buurt
Bas Denters, Evelien Tonkens, Imrat Verhoeven en Judith Bakker (2013)

Zijn bewonersinitiatieven altijd wenselijk? Wanneer is extra stimulans nodig, en wanneer wordt stimulans bemoeienis? Hoe kunnen onnodige regels en obstakels uit de weg worden geruimd om burgers echt de ruimte te geven? Met deze vragen van de overheid zijn de onderzoekers van de Universiteit Twente en de Universiteit van Amsterdam aan de slag gegaan. Ze hebben onderzocht hoe kan worden bijgedragen aan het succes van bewonersinitiatieven. Op donderdag 24 januari 2013 wordt ‘Burgers maken hun buurt’ gepresenteerd, een publicatie tot stand gekomen in samenwerking met Platform31. Het is een praktische handreiking voor professionals zoals wijkambtenaren en buurtopbouwwerkers.

Het driejarig onderzoeksproject ‘Burgers maken hun buurt’ is een project van Platform31, het kennisinstituut voor stad en regio waarbij is samengewerkt met het ministerie van BZK, en de steden Leiden, Enschede en Hengelo. De auteurs zijn Prof. Dr. S.A.H. Denters, Universiteit Twente; Prof. Dr. E.H. Tonkens, en Dr. I. Verhoeven, Universiteit van Amsterdam, Drs. J.H.M. Bakker; Universiteit Twente.

Respect, waardering en ontplooiing. Burgerschap voor mensen met een verstandelijke of psychische beperking
Mogendorff, K., E Tonkens en L. Verplanke (2012)

Maatjesprojecten, theater, scouting, zangkoren en kerkdiensten, vele organisaties organiseren activiteiten met als doel de maatschappelijke participatie van mensen met een verstandelijke of psychische beperking te bevorderen. Lukt dit ook? Dragen de activiteiten bij aan respect, waardering en ontplooiing? Komt hiermee de zo gewenste sociale integratie tot stand?

In deze kwalitatieve studie is dit door middel van observaties en interviews onderzocht. Mensen met een beperking en de organisatoren van de projecten komen aan het woord.

Crafting Citizenship. Negotiating Tensions in Modern Society
Menno Hurenkamp, Evelien Tonkens en Jan Willem Duyvendak (2012)

According to politics and the media, immigration and individualization are driving citizens apart but in neighbourhoods social life is often thriving, depending on the talents of particular citizens or the inventiveness of local institutions. Drawing on quantitative and qualitative research among hundreds of active and less active citizens, and an analysis of a vast array of newspaper articles, this book explores the crafting of citizenship, examining new forms of active citizenship and the actual conditions that hinder social cohesion.


Bewonersinitiatieven: proeftuin voor partnerschap tussen burgers en overheid. Een onderzoek naar bewonersinitiatieven in de Amsterdamse wijkaanpak
Evelien Tonkens en Imrat Verhoeven (2011)

Burgers die initiatieven ontwikkelden voor hun buurt of wijk kregen daarvoor een financi?le ondersteuning. Door verschillende politici wordt dit gezien als geldverspilling: het zou op geen enkele wijze het actief burgerschap stimuleren of de leefkwaliteit in de wijk ten goede komen. Onderzoek van Tonkens en Verhoeven toont aan dat bewonersinitiatieven wel degelijk bijdragen aan actief burgerschap.

Alleen slechte vrouwen klagen. Problemen en behoeften van geïsoleerde allochtone spilzorgers in Nederland
Evelien Tonkens, Loes Verplanke en Lianne de Vries (2011)

Alleen slechte vrouwen klagen: de opvatting belemmert het zoeken en aanvaarden van hulp door geïsoleerde allochtone mantelzorgers. “Als ik vertel dat ik de zorg niet meer aan kan, dan zal mijn familie mij niet goed vinden”, zegt één van de geïnterviewde mantelzorgers.
Tonkens, Verplanke en De Vries omschrijven de groep mantelzorgers in deze studie als spilzorgers, omdat zij de spil zijn in het bestaan van de naaste voor wie zij zorgen. De spilzorgers beschouwen het als een vanzelfsprekende vrouwentaak. Zij vragen niet om hulp, want dat zou een teken zijn dat zij falen als vrouw. Het risico op overbelasting is hierdoor erg groot. Interviews met transferverpleegkundigen, huisartsen en allochtone mantelzorgconsulenten maken duidelijk dat reguliere instellingen deze groep nauwelijks weten te bereiken. mede doordat hulpverleners uitgaan van burgers die hun zorgvragen assertief en helder formuleren. Migrantenzelforganisaties kunnen een uitkomst bieden voor de allochtone spilzorgers, omdat zij beter bekend zijn met zorgopvattingen onder de achterban. Maar deze organisaties kunnen het niet alleen. Alleen slechte vrouwen klagen is verplichte leesstof voor hulpverleners die met allochtone zorgbehoevenden en spilzorgers te maken hebben

Participation, responsibility and choice: summoning the active citizen in western European welfare states
Janet Newman and Evelien Tonkens (eds.) (2011)

Klik op de afbeelding voor paperback versie, of download gratis

New formations of citizenship occupy a central place in the modernization of welfare states across Europe and beyond. A range of governmental and political projects swirl around the remaking of citizenship: the restoration of national identity, the responses to the challenges of social cohesion in a globalising world and the attempt to reinvent relationships between people and the state. But at the centre of these struggles are notions of the ‘active’ citizen: one who is no longer dependent on the welfare state and who is willing to take a full part in the remaking of modern societies. The active citizen is invited, cajoled and sometimes coerced to take on a range of responsibilities for the self, for the care of others and for the well-being of communities. S/he is offered a range of opportunities for self-development and paid employment in order to contribute to national projects of survival and success in a globalising world. While there is now an extensive body of work on the encouragement of citizens to be active in the labour market, the focus of the book is on three related but distinct dimensions of activation that focus respectively on

– choice in the marketplace of welfare services;
– extended responsibility for individuals, carers, families and communities; and
– participation in service delivery, policymaking and governance.

These three comprise a new policy focus on ‘active citizenship’in many nations – a focus that transforms older meanings of citizenship and that seeks to incorporate (or at least rework) older struggles.

De onbeholpen samenleving: burgerschap aan het begin van de 21e eeuw
Menno Hurenkamp en Evelien Tonkens (2011)

Waarom is er zo veel humeurigheid, gemopper, woede en onvrede? Waarom is er geen geloof meer in vooruitgang? Hoe komt het dat angst en wantrouwen heersen? We zijn tevreden met ons eigen leven, maar ontevreden over de samenlevin, zo blijkt keer op keer uit onderzoek. Waarom? Moeten we dit fenomeen verklaren uit individualisering, die ons asocialer zou  maken en niet meer in staat om zinvolle verbanden aan te gaan? Ligt het aan de globalisering, die vertrouwde en begrensde werelden poreus maakt en vreemden schept? Of ligt het aan falende democratisering, die ons zou opzadelen met zakkenvullende bestuurders en politiek reduceert tot slecht theater?

Over die vragen gaat het boek. Vertrekpunt is dat onze maatschappij onder grote druk staat – door globalisering, individualisering en delegitimering. Globalisering cre?ert culturele spanningen, in buurten en in het politieke debat. In een oude stadswijk kan het daardoor tussen bewoners met verschillende culturele achtergronden uit de hand lopen. Individualisering van sociale verbanden doet een aanslag op de solidariteit van de verzorgingsstaat en het traditionele verenigingsleven. En het afnemend gezag van politiek en bestuur genereert onvrede en woede in de richting van volksvertegenwoordigers en bestuurders.

Aan de hand van een grote hoeveelheid kwantitatief en kwalitatief onderzoek laat De onbeholpen samenleving zien dat Nederland vol goede bedoelingen zit, maar dat het burgers lang  niet altijd makkelijk valt daaraan vorm te geven.

Spugen op kleine leiders. Tien kortsluitingen in een opgewonden samenleving
Verzamelde Columns (2009)

‘Waarom is er zo veel onvrede en woede? We zijn gemiddeld welvarender, hoger opgeleid, gezonder en rijker dan ooit. Waarom heeft Nederland dan toch zo’n extreem slecht humeur?

Het is de emotionele en morele individualisering die het onbehagen voedt. Het feit dat we geacht worden in toenemende mate schrijvers en regisseurs van ons eigen leven te zijn. Bijna alles is onze eigen keuze en verantwoordelijkheid geworden; van onze loopbaan, relaties en inkomen, tot en met ons seksleven, onze gezondheid en ons uiterlijk. We zijn veroordeeld tot een doe-het-zelfbiografie. ‘

In Spugen op kleine leiders beschrijft Evelien Tonkens wat de gevolgen zijn van de moeilijkheden van het doe-het-zelfbestaan. De onvrede leidt tot etnische spanningen, maar ook tot het beschimpen van ‘kleine leiders’ zoals buschauffeurs, trambestuurders en ambulancepersoneel. Het populisme vindt steeds meer weerklank. De overheid gaat wanhopig op zoek naar de burger en belooft zelfs ‘bestuurlijke warmte’. Ze presenteert intussen een handvest verantwoordelijk burgerschap en schuift de verantwoordelijkheid weer door. Of het nu gaat om de terugkeer van het vrijwilligerswerk, grote of kleine klassen, de rampen in de jeugdzorg, de bureaucratische chaos in de ziekenhuizen of over kinderopvang en de verdeling van zorg en werk, steeds legt Evelien Tonkens de vinger op de zere plek, altijd gevolgd door voorstellen tot verbetering. De hier gebundelde colums vormen een staalkaart van haar denken, waarin verantwoordelijkheid, burgerschap en sociale cohesie kernwoorden zijn.

Tussen onderschatten en overvragen. Actief burgerschap en activerende organisaties in de wijk
Evelien Tonkens, met bijdragen van James Kennedy, Herman van Gunsteren e.a. (2009)

De bal ligt bij de burger. Bij grote maatschappelijke problemen kijkt men tegenwoordig verwachtingsvol naar burgers. Men hoopt dat buurtvaders, mentorprojecten of stadsdialogen de spanningen tussen bevolkingsgroepen verminderen. Dat burgerinitiatieven, wijkbudgetten of burgerfora de kloof tussen burgers en bestuur verkleinen. En dat vrijwilligers en mantelzorgers de eenzaamheid van ouderen en gehandicapten verminderen. Eerder lag de bal bij de overheid, daarna bij de markt. Hoe komt het dat hij nu bij de burger ligt? En dan vooral bij burgers in kwetsbare stadswijken. Waarom wordt er vooral van hen nu zoveel verwacht?
En hoe reëel zijn deze verwachtingen? Actief burgerschap vereist actieve organisaties, betoogt Evelien Tonkens. Het komt alleen tot stand dankzij een actieve rol van bijvoorbeeld overheid, woningcorporaties en zorg- en welzijnsinstellingen.

Tussen onderschatten en overvragen maakt de roep om actief burgerschap begrijpelijk en geeft professionals, beleidsmakers en adviseurs handvatten om projecten en initiatieven te plaatsen en te beoordelen.

Mondige burgers, getemde professionals. Marktwerking en professionaliteit in de publieke sector
Evelien Tonkens (2008)

Zorgverleners, leraren, agenten en andere professionals moeten meer ruimte en waardering krijgen. Daar is tegenwoordig iedereen het over eens. Maar hoe? Daar stokt de discussie en komen hoogstens salariseisen op tafel. In dit boek analyseert Evelien Tonkens waardoor de publieke sector in crisis is geraakt en geeft wegen tot herstel aan.

Marktwerking speelt een centrale rol in deze crisis. Marktwerking beloofde kwaliteit, keuzevrijheid en efficiëntie. Maar de markt reduceert professionals tot boekhouders en burgers tot egocentrische pubers. De angst voor deze calculerende burgers heeft tot calculerende instituties geleid. Onmondige cliënten worden vergeten en moeilijke cliënten vermeden. Calculerende instituties maken professionals monddood door geïnstitutionaliseerd wantrouwen en oeverloze meetlust.

In Mondige burgers, getemde professionals pleit Evelien Tonkens daarom voor een herstel van de publieke sector. Meer ruimte, waardering en zeggenschap voor professionals en burgers. Mondige burgers hebben recht op mondige professionals.

Ankeren, M. van, E. Tonkens en I. Verhoeven (2010), Bewonersinitiatieven in de krachtwijken van Amsterdam, een verkennende studie, Hogeschool van Amsterdam/ Universiteit van Amsterdam.

Tonkens, E. en G. Kroese (2009) Bewonersparticipatie via vouchers: democratisch en activerend?, Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer, Den-Haag.

Tonkens, E. en G. Kroese (2009) Burgerschap en binding in Den Haag, Stichting Actief Burgerschap / Universiteit van Amsterdam

Tonkens, E., en J. van den Broeke en Marc Hoijtink (2009) Op zoek naar weerkaatst plezier. Samenwerking tussen mantelzorgers, vrijwilligers, cliënten en professionals. Pallas Publications (Amsterdam University Press); 2e druk; (1e druk: Nicis Institute)

Tonkens, E. (2008) Mondige burgers, getemde professionals. Marktwerking en professionaliteit in de publieke sector. Volledig herziene en uitgebreide 4e en latere druk. Van Gennep, Amsterdam. (1e druk 2003, NIZW Utrecht)

Swierstra, T. en E. Tonkens (red.) (2008) De beste de baas? Prestatie, respect en solidariteit in een meritocratie Amsterdam: Amsterdam University Press,

Hurenkamp, M. en E. Tonkens (2008) Wat vinden burgers zelf van burgerschap? Burgers aan het woord over binding, loyaliteit en sociale cohesie. Nicis kenniscentrum Grote Steden, Den Haag.

Tonkens, E. en M. Hoijtink. (2007) ‘Herwaardering voor professionals, maar hoe? Op zoek naar moderne vormen van professionaliteit, medezeggenschap en verantwoording’, in: Laan, van der, G., E. Tonkens en M. Hoijtink (red.) Hoe komen we weer aan ons werk? Horstcahier 31, Amersfoort: Instituut voor Social Work / De Horst.

Tonkens, E. en M. Hurenkamp (2007) Burgerschap en binding. Pleidooi voor micro-cosmopolitisme. Universiteit van Amsterdam/ Ministerie van Justitie.

Tonkens, E. en M. Hoijtink (2007) Modern opbouwwerk. Taken, rollen en verantwoording. Rapport in opdracht van het stadsdeel Oost-Watergraafsmeer. Juli 2007.

Tonkens, E. (2007) Een uitnodigende, verbindende overheid. Nieuwe kansen voor burgerschap in de Wmo. Rapport in opdracht van de gemeente Schiedam, mei 2007

Tonkens, E., M.Ham en J. Uitermark (red.) (2006) Handboek moraliseren. Burgerschap en ongedeelde moraal. Van Gennep, Amsterdam

Hurenkamp, M., E. Tonkens en J.W. Duyvendak (2006) Wat burgers bezielt. Een onderzoek naar burgerinitiatieven. Universiteit van Amsterdam/ NICIS Kenniscentrum Grote Steden, Den Haag

Tonkens,. E. , J. Koffijberg en M. Enthoven (2006) Praten helpt. Onderzoek naar de betekenis van de Dag van de Dialoog in Amsterdam, Stichting Actief Burgerschap, Amsterdam.

Tonkens, E. (2006) De bal bij de burger. Burgerschap en publieke moraal in een pluriforme, dynamische samenleving. Amsterdam University Press

Verplanke, L., R. Engbersen, J.W.Duyvendak, A. Sprinkhuizen, E. Tonkens en K. van Vliet (red.) (2002) Open deuren. Sleutelwoordenboek lokaal sociaal beleid. NIZW/Verwey-Jonker Instituut, Utrecht

Tonkens, E. (2001) Naar meer samenhang tussen kinderopvang, onderwijs en vrijetijdsvoorzieningen. Good practices in Europa en de Verenigde Staten. Stuurgroep Dagindeling/ Ministerie van Sociale Zaken, Den Haag

Grotenhuis, S., T. Knijn, T. Korver, E. Tonkens en J. van der Zwaard (red.) (2001) Hoeksteen of zwerfkei? Individualisering en pedagogisering in gezinsbeleid. De Balie, Amsterdam

Tonkens, E. (1999) Het zelfontplooiingsregime. De actualiteit van Dennendal en de jaren zestig Bert Bakker, Amsterdam (dissertatie, verschenen als handelseditie)

De Harde Kern (A. van Lenning, I. C. Meijer, E. Tonkens en M. Volman) (1996) Wel feministisch, niet geëmancipeerd. Het nieuwe feminisme als uitdaging. Contact, Amsterdam.